Ook verschenen in: Webzine Solidariteit – commentaar
216 - 27 januari 2013
Op allerlei
beleidsterreinen komt de crisispolitiek op ons af, ook lokaal en verschillend
voor verschillende groepen. De neoliberale politiek betreft niet alleen bezuinigingen,
maar een algehele reorganisatie van de maatschappij, waaronder uitbreiding van
controle en repressie die de burger in het gareel moeten houden. Deelbelangen
dreigen en lijken een gezamenlijke strijd te belemmeren. De vraag is hoe de
verdeeldheid te doorbreken.
Lokale maatregelen van
gemeenten en regering lopen door elkaar. Gemeenten zitten beslist niet alleen
krap vanwege de Haagse bezuinigingen. Toen de economische crisis naar een nieuw
hoogtepunt ging, verloren ze veel op grote bouwprojecten. Daarnaast namen ze
deel aan speculatie op bouwgrond die inmiddels braak ligt en waardeloos wordt.
Op dit moment zien we
voorzichtige initiatieven om acties tegen deze malaise te organiseren. Ze
krijgen echter nauwelijks vat op het verband tussen het straffe beleid van de
gemeenten en het Rijk en onderschatten de samenhang tussen de bezuinigingen en
reorganisaties. Ieder werkt vanuit het eigen winkeltje aan een deelonderwerp.
Dit komt de effectiviteit niet ten goede. Overigens spreekt bijna iedereen van
bezuinigingen, meestal met het argument dat de kosten voor de gezondheidszorg
en sociale zekerheid uit de hand lopen, maar het gaat in wezen om doorsluizen
van geld naar de rijken.
Scheidslijnen
Kenmerk voor de
neoliberale politiek is dat de reeks bezuinigingsmaatregelen uitmondt in een
verdeling langs verschillende scheidslijnen, zoals sociale zekerheid, huurders
en eigen huisbezitters. Maar ook tussen mensen met een flexibel en een vast
contract, verschillende leeftijden en in verloederde en gegoede buurten. Voor
al die groepen worden specifieke maatregelen getroffen. Ze reageren met de
oprichting van categorale organisaties die een deelaspect van de neoliberale
politiek bestrijden, met het risico dat ze hun deelbelangen ten koste van
andere doorzetten.
Deze ontwikkeling is al
sinds de jaren zeventig aan de gang. Zo zijn er tientallen
patiëntenverenigingen die zich richten op uitwisseling van ervaringen over een
bepaalde ziekte, maar ook op specifieke belangenbehartiging. Ze treden in
overleg met de subsidiërende overheid en geven in cliëntenraden en
adviesorganen commentaar op de gestage stroom beleidsnota's die de politieke
bureaucratie produceert. Waarna de aangekondigde maatregelen, specifiek voor
een bepaalde groep, worden bijgeschaafd.
Van onderen
In het verleden hebben
meerdere groepen geprobeerd die verdeeldheid te doorbreken. Maar gezien de
effectiviteit van de acties, vraag ik me af of we iets dergelijks opnieuw
moeten nastreven. Deze kwestie heb ik onder meer voorgelegd aan het
Steunkomitee sociale strijd in Amsterdam. Mijn twijfels werden door sommigen
gedeeld met als kanttekening dat eerdere pogingen tot samenwerking waren
mislukt. Op een eerste vergadering bleken zo'n vijftig mensen van verschillende
organisaties te komen, planden een actie, maar bij het vervolg nam de deelname
af en zakte het initiatief in. Voorbeelden: Keer het Tij, Rekening Retour en
het comité Hete Herfst.
Als verklaring gold dat
het uitgangspunt verkeerd was. Vertegenwoordigers van organisaties
samenbrengen, als het ware van bovenaf, werkt niet. Nodig is 'van onderop'
beginnen, de dagelijkse strijd van mensen in hun werk of elders ondersteunen,
waarna zich duurzame relaties vormen en een volgend stapje mogelijk is. Het is
bijvoorbeeld al heel wat om acties van thuiszorgmedewerkers tegen de ontslagen
en bezuinigingen en voor betere arbeidsomstandigheden te koppelen aan de strijd
van zorgconsumenten voor goede verzekeringen en toegang tot zorg en tegen
afbraak van de zorgtoeslag.
Aan deze verklaring werd
toegevoegd dat het vandaag mensen aan een perspectief ontbreekt, zoals vroeger
het socialistisch ideaal. Het ontbreekt aan een analyse van de maatschappij die
het streven naar een betere samenleving als een soort overkoepelende ideologie
verbindt. Verbanden tussen deelterreinen blijven uit, geloof in succesvolle
acties lijkt verdwenen. Abstracties mobiliseren echter niet, wel voortborduren
op deelsuccessen en van daaruit proberen tot een verbreding te komen. Dit zijn
overigens losse opmerkingen tijdens een discussie en geen 'officieel' standpunt
van het Steunkomitee.
Doorbraak
Hoewel ook ik de zwakten
van samenwerking heb ondervonden, onderschrijf ik de genoemde verklaring
slechts gedeeltelijk. Deelstrijd als uitgangspunt nemen, wel of niet van
onderop, en van daaruit naar samenwerkingsverbanden streven, biedt ook geen
perspectief. In de discussie met het Steunkomitee sociale strijd kwam de
opmerking dat de concrete acties van verschillende groepen (gemeentelijk
vervoer, schoonmaak, enzovoort) steun kregen, maar dat de onderlinge verbinding
en de continuïteit moeilijk vast te houden bleken. Volgens mij is de eindeloze
opsplitsing van de bevolking in deelbelangen en van daaruit de strijd voeren,
een aspect van de neoliberale verdeel- en heerspolitiek. En niet wat veel
mensen willen. Want al die deelbelangen en verdelende maatregelen komen in het
individu samen: je wordt niet alleen op je werk geconfronteerd met
verslechteringen, nee, de huur gaat omhoog, het recht op thuiszorg bij ziekte
wordt afgeschaft, het buurthuis verdwijnt, de eigen bijdrage voor medicijnen
gaat omhoog, enzovoort.
In Duitsland wordt al
enige jaren geprobeerd de verdeeldheid te doorbreken door uit te gaan van de
dagelijkse leefwereld van mensen. Een verband leggen tussen de verschillende
beleidsaspecten en tegelijkertijd de suggesties van lokale bestuurders
ontmaskeren dat het allemaal door 'Berlijn' of 'Europa' komt. Dit wordt de
beweging "Recht auf Stadt" genoemd die bijvoorbeeld in Hamburg
krachtig is.
Deze initiatieven zijn
een onderdeel van een al langer bestaand wereldwijd netwerk, waarbij stedelijke
bewegingen vanuit het principe 'de stad is van ons' de bestaansvoorwaarden van
de bewoners in brede zin aan de orde stellen. Daarbij gaat het om
bouwprojecten, woningbouw, huren en planning van de openbare ruimte, maar ook
om het recht op toegang tot sociale zekerheid, om burgerrechten,
arbeidsomstandigheden in bedrijven, buurtvoorzieningen, enzovoort.
Suggesties
Belangrijk punt bij deze
beweging, die overigens verschillende uitwerkingen kent, is dat ze een verband
legt tussen wat mensen individueel in hun leven tegenkomen. Dus gericht op de
samenhang tussen de vele verslechteringen op sociaal gebied en het belang van
collectieve actie. Soms komt die samenhang enigszins 'spontaan' tot stand,
bijvoorbeeld als de sluiting van een bedrijf grote (sociale) gevolgen heeft
voor de lokale gemeenschap waardoor niet alleen de arbeiders van de fabriek
maar de gehele bevolking geraakt wordt.
Die samenhang is ook
explicieter en misschien duurzamer te organiseren door de opzet van laagdrempelige
spreekuren. Op basis van de daar binnenkomende informatie kunnen groepen mensen
bij elkaar komen om een probleem collectief aan de orde te stellen en het
individuele te politiseren. Daarbij kunnen de oude SP-initiatieven van medische
wijkcentra een voorbeeld zijn. Ik hoop dat de aandacht die de 'nieuwe
vakbeweging' lijkt te hebben voor het niveau van wijk en stad ook kansen biedt.
Want het is bij het ontstaan van stedelijke bewegingen, die zich als een
olievlek kunnen uitbreiden, van belang dat grote organisaties met een duurzame
structuur zich solidariseren met degenen die het moeilijkst zitten. Dan zal
blijken dat ook deze laatste groep in actie kan komen en deel uitmaken van een
grote sociale beweging.
Ik denk dat zo'n beweging
zich kan versterken en als een overkoepelende identiteit verschillende groepen
kan samenbrengen. De vraag is echter of dit op de korte termijn soelaas biedt,
gezien de stedelijke wijken met rijken en armen en de uiteenlopende belangen in
bijvoorbeeld het parkeerbeleid en de stadsplanning. In relatie met de
neoliberale politiek hangt het er ook vanaf in welke mate de deelmaatregelen in
een groeiende stapeling op individuen, arbeiders, gezinnen en buurtbewoners
afkomen en de verdeel- en heerspolitiek zullen uitputten en er perspectieven
ontstaan voor gebundeld en effectiever verzet.