Uit de dossiers van het
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Enige
tijd geleden heeft de Bijstandsbond in samenwerking met het onderzoeksburo Jansen
en Janssen een beroep gedaan op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) om inzage
te verkrijgen in de stukken die geleid hebben tot het ontwerp van de Wet Werken
naar Vermogen. In bezwaar werden ons
een groot aantal memo’s en nota’s toegestuurd, waarbij veel tekst is
witgemaakt, maar het bevat toch de nodige informatie. Op basis van deze
informatie zullen wij de komende en volgende week een reeks artikelen
publiceren, die op de stukken zijn gebaseerd. Volgende week wordt de Wet Werken
naar Vermogen (WWNV) in de Tweede Kamer behandeld.
In
dit artikel behandelen wij de uitvoeringkosten en de verminderde inkomsten die
het gevolg zullen zijn van invoering van de wet. De onderhandelingen tussen het
Ministerie en met name vertegenwoordigers van de Vereniging van Nederlandse
Gemeenten (VNG) begonnen eind november, begin december 2010. Intensieve
gesprekken vinden echter pas in januari 2011 plaats. In februari 2011 slepen de
onderhandelingen zich voort in het kader van de onderhandelingen over het
bestuursakkoord tussen de gemeenten en het Rijk. Een bestuursakkoord, dat er
wat betreft het onderdeel WWNV nooit is gekomen. De gemeenten benadrukken, dat ze bij de hele
operatie veel te weinig geld krijgen om de wet goed te kunnen uitvoeren. Met
name de bezuinigingen op de reintegratiegelden en de WSW zijn een groot
struikelblok. Informatie en ramingen over kosten waren in de moeizame
onderhandelingen tussen rijk en gemeenten erg belangrijk.
Een
explosief rapport
Een
al in januari 2010 opgesteld rapport van het onderzoeksbureau APE komt in
verband met de uitvoeringkosten in maart 2011 plotseling weer op tafel. [1] Eind februari komt de
ambtenaren van het ministerie ter ore, dat de opstellers van het rapport van
APE een artikel in Sociaal Bestek zullen publiceren, waaruit zou blijken dat
tegenover de besparingen voor het Rijk aanzienlijk meer uitvoeringkosten staan
dan het ministerie tot dan toe had becijferd. Sociaal Bestek zal 4 maart 2011
met een nieuw nummer verschijnen. Het artikel is geschreven door Wilms
Goudriaan en Aarts de Jong, beide werkzaam bij onderzoeks en adviesbureau APE. De
strekking van het artikel is dat het kabinet de gemeentelijke uitvoeringskosten
voor de Wajong onderschat waardoor een tekort dreigt van mogelijk 500 miljoen
euro per jaar. Dit is heel wat
anders dan de bezuiniging van 1,8 miljard die het kabinet met de invoering van
de WWNV hoopt te bereiken. Blijkens memo 54 beschikken de ambtenaren van het
ministerie op 1 maart al over het artikel. Op die dag wordt een set van 5 memo’s
opgesteld dat de donderdag daarop om 14.30 uur zal worden besproken met de
staatssecretaris. Memo 54 gaat over de berekening van winst en verlies bij de
invoering van een decentrale Wajong. De ambtenaren geven in het memo een reactie
op het artikel. Zij hebben geïnformeerd wie het onderzoeksbureau opdracht tot
het houden van het onderzoek heeft gegeven, waarop het artikel is gebaseerd. Wie
heeft de onderzoekers op dit moment van de onderhandelingen gevraagd dit
artikel te publiceren en het al eerder verschenen rapport uit het stof te
halen? De onderzoekers beweren dat ze dat alleen gedaan hebben op verzoek van
de redactie van Sociaal Bestek. In het memo klinkt ongeloof van de ambtenaren door.
‘Dit artikel is, naar zeggen van de auteurs, geschreven op verzoek van de
redactie van Sociaal Bestek’. Het memo 54 is verder geheel wit gemaakt. Blz 2
bevat het woord ‘sommen’. Blz 4 bevat de woorden ‘Bijlage: toelichting op
verschillen in raming’.
Andere
memo’s over kosten en baten
Memo
54 verschijnt tezamen met memo 55, 56, 57 en 58. Ook deze memo’s gaan over de
kosten en baten van de hele operatie. Eerst wordt in memo 55, dat 11 bladzijden
lang is, een totaalbeeld geschetst van de kosten en baten. Deze 11 bladzijden
zijn echter geheel witgemaakt en bevatten verder geen informatie. In memo 56
wordt ingegaan op de kosten van de opzet van de dienstverlening aan werkgevers
via gemeenten. Gemeenten zullen via samenwerkingsverbanden werkgevers moeten
benaderen om gedeeltelijk gehandicapte werknemers in dienst te nemen. Daarvoor
moeten service-centra worden opgezet, wat kosten met zich meebrengt. Memo 57
draagt als titel vervolgvraag Wajongmaatregelen en AWBZ premies. Het memo gaat
over het vraagstuk of een Wajonger AWBZ premie betaalt en zo ja, hoeveel. Er
staat verder niets uitgelegd, maar duidelijk is dat als gedeeltelijk
arbeidsongeschikte Wajongers geen andere inkomsten hebben, een AWBZ premie
betaald wordt als percentage van het Wajonginkomen. Als deze en misschien nu
nog volledig arbeidsongeschikte Wajongers met een volledige uitkering in de
WWNV komen zal er geen premie meer betaald worden en worden de inkomsten uit
premies voor de AWBZ dus navenant minder. Memo 58 draagt als titel Overheveling
reintegratiebudgetten WWNV. Blijkbaar brengt dit ook extra kosten met zich mee.
Dit memo is geheel witgekalkt. Conclusie kan luiden, dat alle 5 de memo’s gaan
over de kosten en baten van de hele operatie van overheveling van de Wajong
naar de gemeenten en de invoering van de WWNV en de uitvoeringskosten die dit
met zich meebrengt. Deze berekeningen zijn geheim. Hoeveel minder opbrengsten
aan AWBZ premies er zijn is moeilijk te ramen, omdat je dan een raming moet
maken van het aantal (volledige) Wajongers dat in de WWNV terecht zal komen, en
dat is van te voren moeilijk in te schatten omdat de mensen eerst gekeurd
moeten worden, wat trouwens ook extra uitvoeringskosten met zich meebrengt.
Maar die berekening heeft men wel gemaakt en is geheim. De staatssecretaris en
zijn ambtenaren waren op tijd op alles voorbereid.
Een
FNV rapport
Maar
het artikel wordt gepubliceerd en heeft althans in de publiciteit geen
gevolgen. Geen enkele journalist besteed er aandacht aan. Maart gaat voorbij.
Tot 30 maart 2011. Dan geeft de FNV een verklaring uit waarin zij zich uitspreekt
tegen het samenvoegen van allerlei regelingen in een WWNV. Ook wil het FNV de
taken van het UWV handhaven. Het op een hoop gooien van Wajong, WSW, WWB en WIJ
levert juist een kostenpost van 750 miljoen euro op in plaats van de door het
kabinet beoogde bezuiniging. Dat is de conclusie van onderzoek van het bureau
Epsilon Research, in opdracht van de FNV. [2]
Het
betreft hier een literatuuronderzoek, waar ook het al eerder genoemde rapport
van APE ter sprake komt. De staatssecretaris moet goed voorbereid zijn geweest
op deze FNV interventie. Hij had het antwoord al een maand op de plank liggen,
blijkens de 5 memo’s. De interventie van de FNV wordt in verschillende media
genoemd, en haalt het NOS journaal. Behalve de kosten van 750 miljoen euro
wordt naar voren gebracht, dat het in eerste instantie een goed idee leek om de
uitvoeringstaken van het UWV over te hevelen naar de gemeenten. Het schuiven
met Wajongers en andere uitkeringsgerechtigden van loket naar loket zou dan tot
het verleden behoren. Maar het onderzoek van de FNV toont aan dat er alleen
maar meer regels bijkomen en dat de reïntegratie 35 keer duurder wordt dan nu
het geval is. "Gemeenten zullen allemaal apart een uitvoeringsbeleid maken
en daarbij opnieuw het wiel moeten uitvinden. Dat leidt tot wel 420 regelingen
in plaats van één", zegt de vakcentrale. De FNV wil daarom dat het kabinet
het besluit herziet. De volgende dag laten ook de werkgevers weten niets in een
uitvoering van een decentrale Wajong door de gemeenten te zien. Ze gebruiken
dezelfde argumenten als de FNV. Gemeenten moeten niet de verantwoordelijkheid
krijgen voor de Wajong-uitkering. Bernard Wientjes vreest voor een
'uitvoeringsmoeras', omdat werkgevers dan met 420 aanspreekpunten te maken
krijgen. De voorzitter van VNO-NCW ziet liever dat de uitkering aan
jonggehandicapten blijft bij het UWV, de huidige uitvoeringsorganisatie. Als de
arbeidsbemiddeling voor jonggehandicapten bij gemeenten komt te liggen, wordt
het beleid te versnipperd. Er kan beter één centrale uitvoeringsorganisatie de
Wajong blijven doen. Volgens VNO-NCW heeft het UWV, met slechts dertig regio's,
één centrale aansturing en ruime ervaring met deze regeling, daarvoor de beste
papieren.
Brief
staatssecretaris
11 april 2011
reageert de staatssecretaris per brief. In de brief wordt geschermd met
berekeningen van het CPB, maar er wordt verder geen bron genoemd en om welke
berekeningen het gaat. [3] Het CPB maakt
volgens de brief een andere inschatting van de uitvoeringskosten dan in het
onderzoek van Epsilon research. Dit onderzoek spreekt ‘de vrees uit dat
uitvoering van de (gehele) Wajong door vele gemeenten in plaats van één UWV
veel duurder is’. Volgens de brief van de staatssecretaris verwacht het
CPB niet dat de hervorming van de Wajong
en de nieuwe regeling WnV ertoe leidt dat de uitvoeringskosten van het UWV
(voor de Wajong, de groep volledig en duurzaam arbeidsongeschikten) en
gemeenten (voor de gemeentelijke doelgroep) per saldo zullen toenemen. Dit
vanuit de veronderstelling dat eventuele schaalnadelen opwegen tegen
schaalvoordelen vanwege synergie met andere gemeentelijke regelingen en vanwege
de mogelijkheid dat gemeenten door de vergrote beleidsvrijheid
samenwerkingsverbanden kunnen aangaan om schaalnadelen te voorkomen. Om precies
dezelfde redenen hebben gemeenten, in de aanloop naar de kabinetsformatie,
aangegeven dat veel kosten kunnen worden bespaard en de effectiviteit van
re-integratie kan worden vergroot.
De brief van
de staatssecretaris gaat ook in op de conclusies van het onderzoeksrapport van
de APE. Daarover zijn zoals we zagen begin maart de memo’s gemaakt. De brief: ‘In
de berekeningswijze hebben de APE onderzoekers naar mijn mening onvoldoende
rekening gehouden met de beleidswijzigingen die het kabinet heeft voorgesteld.
Ook hebben zij bepaalde aspecten niet in hun berekeningen betrokken, zoals de
al eerder genoemde schaalvoordelen en de verwachte synergie. Zoals ik hiervoor
al een paar keer heb gemeld, heeft het kabinet gebruik gemaakt van de
berekeningen van het CPB en het CPB heeft deze aspecten (en andere) wel in zijn
berekeningen meegenomen’. Einde citaat.
Er wordt
gesproken over ‘de berekeningen van het CPB’. Ik heb het CPB gebeld, maar zij
wisten zo niet op welke berekeningen de staatssecretaris wijst, en ze wilden
het ook niet uitzoeken. Ik moest eerst maar eens navragen bij het ministerie
welke berekeningen bedoeld worden en dan kunnen zij het- als het openbaar is-
opzoeken. Ik heb de vraag via postbus 51 neergelegd bij het ministerie maar
beantwoording kan wel een week duren. Nadere navraag bij de FNV levert op, dat
het CPB in september 2011 een policy brief heeft gepubliceerd, waarin
berekeningen staan over de te verwachten ontwikkelingen in de Wajong. Hier
staan echter geen berekeningen in over de extra uitvoeringkosten bij
overheveling van de Wajongers naar de gemeenten. [4] Wel wordt
berekend, wat de effecten zijn van het feit, dat gemeenten bijstandsgerechtigden
gestimuleerd hebben een Wajong uitkering aan te vragen wanneer ze
arbeidsongeschikt waren. De gemeenten hebben daarnaar gestreefd, omdat ze dan
geen kosten meer hebben in verband met de WWB. Dit rapport kan door de
staatssecretaris in zijn brief niet zijn bedoeld, want de brief van de
staatssecretaris is van 11 april 2011 en bovengenoemd rapport van het CPB is
van september 2011. Op de website van het CPB is de enige verdere berekening
die te vinden is een rapport van 18 augustus 2009, waarin de Toenmalige VVD
plannen voor samenvoeging van Wajong, WSW en bijstand worden doorgerekend. [5]
Volgens de
berekeningen van het CPB zou dit VVD plan leiden tot een besparing van 1,2
miljard euro. In het VVD plan worden echter de meeste uitkeringen en WSW lonen
voor personen onder de 27 jaar afgeschaft. Uitkeringen worden verlaagd en de
lonen van WSW-ers worden fors verlaagd. Op het budget voor reintegratie wordt
fors bezuinigd. De besparingen zullen echter pas op de langere termijn worden
bereikt. Dit is dus een heel ander plan dan wat er nu aan voorstellen in het
kader van de Wet Werken naar Vermogen op tafel ligt. In het huidige
wetsvoorstel wordt ervoor gekozen het aantal WSW plaatsen op langere termijn
fors te beperken en hebben jongeren nog wel uitkeringsrechten.
Nu zijn er
een aantal mogelijkheden. Ik heb een CPB berekening over het hoofd gezien of de
CPB berekeningen waar de staatssecretaris in zijn brief verwijst zijn niet
openbaar gemaakt. Een derde mogelijkheid is, dat de staatssecretaris verwijst
naar de berekeningen van augustus 2009.
Zijn opmerking dat de berekeningen van APE uit 2010 niet actueel meer
zijn omdat er sindsdien beleidsvoornemens gewijzigd zijn komt dan wel in een
heel ander daglicht te staan. Hij citeert dan zelf immers uit een CPB
berekening van augustus 2009. Al met al lijkt het erop, dat een deugdelijke
openbare, actuele CPB analyse van de
kosten en baten niet bestaat en dat de 1,8 miljard die men wil bezuinigen door
invoering van de Wet Werken naar Vermogen volkomen uit de lucht gegrepen is en
gebaseerd op niet onderbouwde ramingen of gebaseerd op niet openbare
berekeningen van het CPB. Het zou wel eens kunnen, dat het saldo van kosten en
baten nog somberder is qua bezuinigingen dan door de APE is voorspeld. Hun
rapport uit 2010 en ook de vage brief van de staatssecretaris van april 2011
gaat immers alleen in op mogelijke toegenomen uitvoeringskosten van overheveling
van de Wajongers naar de bijstand. En niet op enkele punten die wel in de
memo’s worden genoemd, zoals de overheveling van reintegratiebudgetten naar de
gemeenten (de ontschotting genoemd, waar vele memo’s in de ons toegestuurde
stukken over gaan) en de verminderde inkomsten uit AWBZ premies door de
overheveling van Wajongers naar de bijstand. Zodat naast de uitvoeringskosten
die in het APE rapport worden genoemd ook nog eens de bezuinigingen op de AWBZ
door overheveling van taken naar de gemeente voor een gedeelte teniet worden
gedaan.
11/04/2012 Piet
van der Lende
Bijstandsbond
[1]
Aarts de Jong en Wilms Goudriaan. Schaalniveau en doelmatigheid in de
uitvoering van de sociale zekerheid. Eindnotitie. Onderzoek in opdracht van het
UWV. Public Economics BV. (APE). De Haag, 18 januari 2010. APE rapport nr
15-719
[2] Drs. W.S. Zwinkels. Verwachte effecten
overheveling Wajong naar gemeenten. Epsilon Research. Opdrachtgever FNV. Maart
2011.
[3]
Tweede Kamer der Staten Generaal. Vergaderjaar 2010-2011. Brief van de staatssecretaris
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arbeidsmarktbeleid 29544. Nr 286. 11
april 2011.
[4]
Daniel van Vuuren, Frank van Es en Gijs Roelofs. Wajong groeit explosief.
Samenhang met bijstand belangrijk. CPB Policybrief 2011/09. ‘Van bijstand naar Wajong’.
[5] CPB notitie 18 augustus 2009. Budgettaire
effect samenvoeging WWB, Wajong en WSW. Onderzoek in opdracht van de VVD.